Ceneviz Cumhuriyeti Tarihi (İstanbul’da Cenevizliler)

Günümüzün İtalya topraklarında, Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşünün ardından asırlar boyunca bir siyasi birlik sağlanamadı. Bu sebeple, İtalya içindeki şehirler, uzunca bir dönem boyunca birbirinden bağımsız şehir devletleri olarak yaşadılar. Bu şehirlerden en meşhur olanları ise Ceneviz Cumhuriyeti ile Venedik Cumhuriyeti’ydi.

Cenevizliler ve Venedikliler, Doğu ile sıkı bir ticaret ilişkisi kurdular. Aynı zamanda Avrupa ile Asya arasında deniz ticareti aracılığı ile bir köprü vazifesi gördüler.

Ceneviz ve Venedik, Akdeniz kıyıları boyunca en stratejik limanlara yerleştiler ve -deyim yerindeyse- ticaretin kitabını yazdılar. Osmanlı Tarihi ile ilgili ders kitaplarında da bolca rastladığımız bu devletlerden özellikle Cenevizliler, İstanbul’a birçok tarihi eser bıraktı.

Ceneviz Cumhuriyeti Tarihi

Ceneviz Cumhuriyeti tarihi ile İstanbul’un tarihi arasında çok ortak nokta var. Cenevizliler, 1005 ile 1797 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan bir denizci kent devletiydi. Ceneviz’i İtalya’daki diğer şehir devletlerinden ayıran şey ise denizcilikteki maharetinin yanında ticaretteki başarısıydı.

İstanbul’da Cenevizlilerin izini sürmek isteyenlerin ziyaret etmesi gereken başlıca yerlerden biri de, üstteki fotoğrafta yer alan Yoros Kalesi’dir. Şehir Hatları’nın 6 saatlik Boğaz gezisine katılıp, Karadeniz kıyısına çok yakın bir yerde konumlanan bu kaleyi görebilirsiniz.

1. Cenevizliler Kimdir?

Cenevizliler, İstanbul’un Galata Kulesi‘ni inşa ettiler ve Haliç kıyısında bulunan limanlarını buradan kontrol ettiler. Günümüzün Karaköy semti civarlarında, Galata mahallesinde yaşadılar. Bugün Galata Kulesi’nin konumlandığı yokuştan, Karaköy rıhtımına kadar inen arazi, geçmişin Ceneviz Mahallesi idi.

Bizans’ın başkenti olan Konstantinopolis, 1204’te Latin İstilası adı verilen bir işgale uğramıştı. Dördüncü Haçlı Seferi için Avrupa’dan yola çıkan Haçlı orduları, “Venedik Dükü” Enrico Dandolo tarafından İstanbul’a getirilmiş ve şehri yağmalamıştı.

Cenevizliler, 1261’de şehrin Bizanslılar tarafından Haçlılardan geri alınmasında önemli yardımda bulundular. Bu sebeple de Bizans İmparatorluğu tarafından kendilerine mükafat olarak Galata semti verildi.

Bu olayları takiben Ceneviz kolonisinin nüfuz alanı genişledi ve şehre Venedikliler‘e nazaran daha etraflı bir biçimde yayıldılar. Elbette bu olay Cenevizlilerin ticari faaliyet hacmini de artırdı. Latinlere destek veren Venedikliler ise tam tersi bir muamele gördüler ve hakimiyet alanları daraldı.

Normalde Bizans İmparatorluğu gücünün doruğundayken, başkentin kalbinde yabancı bir devletin bu kadar güç sahibi olması elbette kabul edilemezdi. Ancak Bizans çöküş sürecinde olduğu için böyle bir müttefike ihtiyacı vardı.

Zira Cenevizliler de Bizans İmparatorluğu’ndan aldıkları büyük imtiyazların karşılığında onlara koruma sağladılar. İstanbul’un fethi ile sonuçlanan kuşatmada Ceneviz kumandanı Giovanni Giustiniani‘nin başarılı savunması sebebiyle şehrin düşmesi gecikmişti.

2. Venedik ve Ceneviz Ticaret Kolonileri

Venedik ve Ceneviz ticaret kolonileri, varlıklarını Bizans ve Osmanlı imparatorlukları dönemlerinde sürdürdüler. Önemli bir liman kenti olan İstanbul (eski adıyla Konstantinopolis) ile Avrupa şehirleri arasında adeta mekik dokudular.

Yukarıdaki haritayı yabancı bir kaynaktan buldum ve kısmen Türkçeye çevirdim. Haritadaki mavi renkli alanlar Venedik Cumhuriyeti’nin denizlerde ne kadar güçlü olduğunu gösteriyor. Benzer şekilde Cenevizliler de Doğu Akdeniz ticaretinde varlık gösteriyordu.

3. Ortodoks Kentindeki Katolikler

Venedikliler ve Cenevizliler, Latin asıllı oldukları için katolik mezhebine mensuptular. Bizans döneminde bir Ortodoks kenti olan Konstantinopolis’te kendi ibadetleri için Katolik kiliseleri inşa ettiler.

Örneğin günümüzde İstiklal Caddesi’nde bulunan Aziz Antuan Kilisesi (San Antuan) şehirdeki Latinler tarafından inşa edildi. Buna benzer yapılar Karaköy bölgesinde de görülebilir. Sonradan camiye çevirilen Arap Camii de buna iyi bir örnektir.

4. İstanbul’daki Ceneviz Eserleri

İstanbul’da Ceneviz döneminden kalma birçok tarihi eser bulunur ve bunların büyük bir kısmı Galata Kulesi çevresindeki sokaklarda görülebilir.

İstanbul’daki Ceneviz eserleri arasındaki en önemli yapılar Galata Kulesi ve Yoros Kalesi’dir. Yazının girişinde resmini paylaştığım Yoros Kalesi, İstanbul Boğazı’nın Karadeniz ile buluştuğu Anadolu Kavağı’nda konumlanır.

Pek bilinmese de Cenevizliler, Galata’yı surlarla çevirmişlerdi. Bu muhteşem surlar, Haliç‘ten bakınca Beyoğlu‘na bir Orta Çağ kenti görüntüsü veriyordu. Ancak maalesef Galata Surları, Osmanlı’nın son dönemindeki çevre düzenlemesi sırasında yıkıldı ve günümüze ulaşamadı.

5. Cenevizliler ve Fatih Sultan Mehmet

Tarih derslerinde Fatih Sultan Mehmet‘in Cenevizliler ve Venedikliler’e verdiği imtiyazlardan bahsedilir ve sınavlarda sıkça soru olarak çıkar. Osmanlılar, İstanbul’un fethini takiben akılcı bir politika izlediler ve var olan ticaret sistemini korudular.

Bizans İmparatorluğu döneminden beri süregelen ticaret, Osmanlı döneminde de aynen devam etti. Osmanlı İmparatorluğu da Asya’dan, Avrupa’ya akan ticaretten bolca para kazandı.

Üstteki fotoğrafı 2007’deki İtalya seyahatim sırasında çekmiştim. Venedik’teki meşhur San Marco Meydanı‘nı dolaşırken bu serginin afişine rastlamak beni şaşırtmıştı. Nihayetinde afiş yıllar sonra benim yazılarıma görsel destek sağlamış oldu.

6. Cenevizliler ve Avrupa Ticareti

Cenevizliler, Avrupa’nın en başarılı ticaret kolonilerinden biriydi. Çin’den gelen ipekli kumaşları ve Hindistan’dan gelen baharatları İstanbul Limanı‘ndan deniz yolu ile Avrupa’ya taşıdılar.

Venedikliler ve Cenevizliler aynı zamanda Selçuklu Devleti’nden itibaren Anadolu’da dokunan yörük halılarını da Avrupa’ya pazarladılar. Birer sanat eseri olan Türk Halıları, Avrupa krallarının saraylarında kullanıldı.

Zenginlerin evini süsleyen Türk halıları, ressamların yağlıboya tablolarına da konu oldu. Ünlü ressamlar Hans Holbein ve Lorenzo Lotto, resimlerinde halıyı arka plan dekoru olarak kullandılar.

Bu arada yazıdaki mavi renkli linkler konuyla ilgili daha detaylı kaynaklara referans vermektedir. Bunların bazıları bu sitedeki yazılara giderken, diğerleri ise sizi akademik kaynaklara yönlendirmektedir.

Örneğin üstteki Holbein ve Lotto linklerine tıklayarak, tarihte “Holbein Halısı” ve “Lotto Halısı” olarak anılan Türk halılarının nasıl gözüktüğünü Wikipedia üzerinden görebilirsiniz.

Son Söz

Ceneviz Cumhuriyeti, Dünya denizcilik tarihinde yer etmiş şehir-devletlerinden biriydi. Kristof Kolomb gibi herkes tarafından tanınan ünlü bir kaşif de bu denizci kültüründen yetişti.

Bu yazıda sizlere Cenevizliler hakkında genel bilgi sunmaya çalıştım. İstanbul’da profesyonel turist rehberliği yapan biri olarak, turlarım sırasında Cenevizliler ve tabi ki Venediklilerin İstanbul’daki mirası ile sıkça karşılaşıyorum.

İstanbul’un tarihindeki bu çok kültürlü yapı, hem Bizans ve hem de Osmanlı döneminde devam etti. Şehrimizin tarihi eser bakımından bu kadar zengin olmasının başlıca nedenilerinden biri de, İstanbul’da geçmişte yaşamış olan çeşitli topluluklardır.

İstanbul’un tarihi ile ilgili size ilham verecek birçok yazıyı bu sitenin blog sayfalarında bulabilirsiniz. Ayrıca bu yazıdaki bilgileri tamamlayan Venedik Cumhuriyeti yazısına da göz atabilirsiniz.

Cenevizliler Hakkında Bilgi by Serhat Engül