Batı Roma İmparatorluğu, 395 ile 476 yılları arasında varoldu. Antik dönemdeki Roma İmparatorluğu’nun bölünmesinden sonra ortaya çıkan Batı Roma’nın yıkılması uzun vadede Papa’nın güçlenmesine yol açtı.
Bir zamanlar tüm Akdeniz’e hükmeden Antik Roma’dan geriye kalan Batı Roma İmparatorluğu neden yıkıldı? Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) bin yıl daha yaşarken, Batı Roma nasıl oldu da hemen çöküşe geçti. Bu okuma parçasında bu sorulara cevap arayacağız.
Batı Roma İmparatorluğu Tarihi
Batı Roma İmparatorluğu, Avrupa’nın tamamına hükmeden bir yapıydı. İmparator Theodosius’un oğlu Honorius tarafından yönetiliyordu. Ancak Batı Roma’nın tarih sahnesindeki ömrü çok kısa sürdü.
Bu meseleyi layıkıyla ele almak için biraz geriye sarıp Roma’nın kökenlerinden bahsedeceğiz. Toplam 8 madde halinde Batı Roma İmparatorluğu’nun kuruluşu ve yıkılışı hakkında bilgi edineceğiz. Keyifli okumalar dilerim.
1. Roma İmparatorluğu Nedir?
Roma İmparatorluğu, günümüzde İtalya’nın başkenti olan Roma‘dan ibaret bir şehir devletiydi. Çevresinde kendisine rakip olan birçok kent-devleti bulunuyordu. Ancak Romalılar, şehrin önde gelenlerinden oluşan bir senato kurdular ve ortak akılla hareket ettiler. Roma lejyonları, zaman içinde İtalya’nın tamamını ele geçirdi. Lejyon adı verilen birlikler, muhteşem bir disiplin ile hareket eden birer savaş makinesiydi.
Roma İmparatorluğu‘nun askeri anlamda çok güçlü olması elbette önemliydi. Ancak başarısının tek sırrı bu değildi. Romalılar mühendislik ve hukukta çok ileri gittiler. Bir zamanlar Roma vatandaşı olmak dünyanın en üstün insanları arasında olmak demekti. Roma medeniyetinin dışında kalanlara “Barbarlar” deniyordu. Roma, Antik Dünya’yı anıtsal binalar, köprüler ve yollar ile donattı.
2. Roma’da Cumhuriyet Dönemi
Roma Senatosu’nun oldukça verimli bir sistemi vardı. Şehrin soylu ve varlıklı ailelerinden oluşan senato üyeleri, Roma Cumhuriyeti’nin geleceğine yön veriyordu. Elbette senatoda büyük çıkar kavgaları ve çekişme vardı. Ancak iş Roma‘nın yüksek çıkarlarına geldiğinde, senato birleşiyor ve “Konsül” adı verilen bir yönetici tayin ediyordu. Konsüller, aynı başkanlar gibi ülkeyi yönetiyordu. Ancak her zaman senatoya hesap vermek durumundaydılar.
Roma, çevresindeki diğer kent devletlerini ele geçirdi ve büyüdü. Birkaç asır içerisinde tüm İtalya‘yı ele geçirmişti. Roma’nın Kuzey İtalya‘dan Avrupa’ya yayılmaya başlaması ile ezeli düşmanlarından biri ile tanışması (Bkz: Barbarlar) da gerçekleşmişti.
Roma Cumhuriyeti, senatonun hukuksal üstünlüğünü kabul ederek asırlarca yaşadı. Ancak tarihin en ünlü siyasi isimlerinden Julius Caesar‘ın (Jül Sezar) döneminde işler biraz değişmeye başladı. Konsüllerin büyük fetihler yaparak şan şöhret kazanması ve siyasi nüfuzunu artırması olağan bir şeydi. Ancak Julius Caesar, Galya (Fransa) ve Britanya (İngiltere) gibi büyük toprakları fethedince, rakipsiz hale geldi.
3. Roma’da İmparatorluk Dönemi
Julius Caesar‘ın kendini “Diktatör” ilan edeceğini ve senatonun haklarını gasp edeceğini düşünenler, bir suikastle onu öldürdüler. Babasının ölümünü bahane eden Julius’un manevi oğlu Augustus Caesar, senatoyu feshetti ve kendini “İmparator” ilan etti. Yani senatonun gayretleri, Roma’da cumhuriyetten imparatorluk dönemine geçişi engellemeye yetmemişti.
Augustus Caesar ve onu takip eden imparatorlar yönetiminde Roma İmparatorluğu, inanılmaz sınırlara ulaştı. Akdeniz adeta bir Roma Gölü haline gelmiş ve bilinen dünyanın büyük bir kısmı ele geçirilmişti.
4. Roma’nın Doğu ve Batı Olarak Ayrılması
Roma İmparatorluğu’nun yükselişi 5 İyi İmparator (Bkz: Five Good Emperors) döneminin sonuna kadar sürdü. Ancak belli bir süre sonra taht kavgaları başladı. Özellikle 235 ile 285 yılları arasında büyük bir istikrarsızlık yaşandı. İmparatorlar birbiri ardına suikaste uğruyor veya sürgün ediliyordu. Generallerin yönetimde söz sahibi olduğu bu dönem, Diocletianus‘un imparator olmasına kadar sürdü.
İmparator Diocletianus; ekonomik, sosyal ve askeri alanlarda çok etkili reformlar yaptı ve imparatorluğun gidişatını düzeltti. Bu arada yönetim sistemini de kökten değiştirmiş ve Tetrarşi Yönetimi adı verilen 4 İmparator sistemini getirmişti.
İstanbul’un Roma Başkenti Olması
Reformlar sayesinde Roma rayına girmişti girmesine, ancak Diocletianus -kendi isteğiyle- emekli olduktan sonra Tetrarşi’nin imparatorları arasında rekabet başlamıştı. Tüm rakiplerinden sıyrılan İmparator Konstantin (Constantinus), yönetimi tek başına ele geçirdi. Başkenti de Roma‘dan, Byzantium (yani İstanbul) şehrine taşımış ve adını da Konstantinopolis olarak değiştirmişti.
Konstantin‘in hükümdarlık yılları barış ve huzur içinde geçti. Ancak kendisinden sonra yine istikrarsızlık baş gösterdi. Batı’yı yöneten Valentinianus, ani bir kalp krizi geçirerek öldü. Doğu’yu yöneten Valens ise Hadrianapolis Muharebesi‘nde savaş meydanında can verdi. İmparatorluğun sahipsiz kaldığı ve çöküşe geçtiği bir dönemde tahta İmparator Theodosius çıktı.
İmparator Büyük Theodosius
Theodosius, barbar kavimleri dizginledi ve karmaşaya son verdi. Her şey yolunda giderken, 40’lı yaşlarında beklenmedik bir şekilde hastalandı ve öldü. Roma İmparatorluğu, geçmişte defalarca yönetimsel olarak bölünmüş ve Doğu ile Batı‘yı ayrı imparatorlar yönetmişti. (Valentinianus ve Valens örneğinde olduğu gibi) Ancak Theodosius‘un ölümüyle Doğu Roma ve Batı Roma kesin çizgilerle birbirinden ayrıldı.
Haritada kırmızı ile gösterilen kısım, Theodosius’un 12 yaşındaki oğlu Honorius’a kalan Batı Roma İmparatorluğu ve başkenti de Roma kenti. Doğu’da kalan kısım ise 18 yaşındaki oğlu Arcadius’a kaldı. Resmi olarak Doğu Roma’nın -yani Bizans İmparatorluğu‘nun- ilk imparatoru Arcadius’tur. Doğu Roma’nın başkenti ise Konstantinopolis yani İstanbul’du.
5. Batı Roma İmparatorluğu’nun Yıkılışı
Batı Roma İmparatorluğu’nun başına Theodosius’un oğlu Honorius geçmişti. Honorius henüz 12 yaşındaydı. Başında taht naibi olarak Vandal kökenli Stilicho adlı bir general vardı. Stilicho çok başarılı bir asker ve iyi bir devlet adamıydı. Kendisinin Batı Roma İmparatorluğu’nun -476’daki yıkılışına kadar- 81 yıl ayakta kalmasında büyük payı oldu.
Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşüne neden olan başlıca şeyler; Germenler, Gotlar ve Hunlar ile süregelen savaşlardı. Yazının başında barbar kavimler ile savaşların, Roma’da Cumhuriyet döneminden beri sorun olduğunu belirtmiştim. Ancak Roma İmparatorluğu’nun güçlü olduğu yıllarda, krizler doğru yönetiliyordu. Büyük Theodosius‘un ölümünden sonra yerine geçen oğullarının ikisi de oldukça kötü yöneticiler olduğu için, sorunlar daha da büyüdü.
Stilicho, Gotların başına o döneme kadar geçmiş en büyük lider olan Alaric‘i kontrol altına alabilmişti. Ancak düşmanları tarafından kendisine bir komplo kuruldu ve hain gibi gösterildi. Stilicho‘nun idam edilmesinden sonra, Batı Roma’nın kaçınılmaz çöküşü de başlamıştı.
6. Batı Roma İmparatorluğu’nu Kim Yıktı?
Batı Roma İmparatorluğu’nu Ostrogotlar, yani Doğu Gotları yıktı. Ancak Batı Roma’ya vurulan son darbenin öncesinde birçok yıpratıcı olay oldu. Örneğin Hunların efsanevi kralı Attila, İtalya’nın ortalarına kadar geldi. Ancak şaşırtıcı bir şekilde Roma’yı ele geçirip son darbeyi vurmadı. Bazı tarihçiler onun Papa tarafından ikna edildiğini, bazıları ise yüksek bir savaş tazminatı karşılığında kuşatmadan vazgeçtiğini iddia ederler.
Sonuç olarak M.S. 476 yılında; Germen, Frank, Got ve Vandal kabilelerinin sonu gelmez saldırılarının sonucu olarak Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı. Zaten imparatorluğun çöküşü verdiğimiz bu resmi tarihten çok önce gerçekleşmişti. Çünkü son Batı Roma İmparatorları, barbar kralların emrinde birer kukla olarak yaşadılar.
Sağdaki sarı renkli kısımda Doğu Roma, yani Bizans İmparatorluğu’nu görüyoruz. Soldaki kısımda ise Batı Roma’nın yıkılışından sonra Avrupa’nın parçalara bölünmüş olduğu göze çarpıyor. Batı Roma toprakları; Franklar, Doğu ve Batı Gotları (Ostrogot ve Visigot) ve Vandallar arasında pay edilmişti.
7. Batı Roma İmparatorluğu kaç yıl sürdü?
Batı Roma İmparatorluğu‘nun varlığı, Doğu Roma’dan ayrıldıktan sonra yalnızca 81 yıl sürdü. Batı Roma, 476‘da yıkıldığında, Avrupa’da çok büyük bir güç boşluğu doğmuştu. Bu boşluğu ilerleyen zaman içinde dolduran güç ise Vatikan’da yaşayan dini lider Papa oldu.
Avrupalılar yıllar süren kargaşa ve kaostan bıkmışlardı. Bu yüzden Hristiyanlığın en güçlü figürlerinden biri olan Roma Piskoposu’na “Baba” anlamına gelen Papa dediler ve onun liderliğinde yaşadılar.
8. Batı Roma’nın Yıkılmasının Sonuçları
Batı Roma İmparatorluğu‘nun yıkılışı, uzun vadede Avrupa‘da parçalanmaya ve feodalizme sebep oldu. Kilisenin liderliği ve baskısı altında uzun süren bir skolastik (gelişmeye kapalı Orta Çağ felsefesi) dönem yaşandı. Ancak Papa’nın dini otoriteyi temsil ettiği Batı‘da, bir imparatorun eksikliği hep hissedildi.
Doğu‘da ise (Bizans) dini otorite olan Konstantinopolis Patriği ve siyasi otorite olan Doğu Roma İmparatoru vardı. Batı’da bu meşruiyet boşluğunun kapanması için Kutsal Roma İmparatorluğu kuruldu ve Şarlman‘a (Charlemagne) imparatorluk tacı giydirildi. Avrupa tarihinde çok önemli bir yeri olan bu olay, temsili olarak üstteki resimde görülebilir.
Batı Roma Tarihi by Serhat Engül
Leave a Reply